projekt cieplarni - widok od południa połowy szerokości zespołu
Architekt:
J. Ch. Kamsetzer (?).
Budowa:
około 1790.
W XVIII w. na tych terenach znajdowała się wieś Ujazdów, która w 1781 została przeniesiona w rejon ul. Nowowiejskiej (m.in. w związku z tworzeniem Pola Marsowego). Wówczas teren ten przeznaczono na uprawy warzywniczo-owocowe razem z cieplarnią.
Umiejscowienie Cieplarni zwanej Trebhauzem (z niem. Treibhaus-szklarnia) w Ogrodzie rozplanował J.Ch. Szuch, ale prawdopodobnie według projektów ostatecznego wykonawcy J.Ch. Kamsetzera. Usytuowanie budynku było uzależnione od osi Kościoła Opatrzności, rzutującej na kompozycję ogrodu.
Trebhauz składał się z:
- piętrowej części środkowej mieszczącej przedsionek z gabinetami po bokach i Salon,
- parterowych skrzydeł po obu stronach salonu, zawierających właściwe cieplarnie,
- najwyższego, zamykającego całość od strony zachodniej, piętrowego pawilonu z łamanym dachem, w którym mieszkał ogrodnik J.Ch. Szuch.
Elewacja północna była surowa, posiadała poziome boniowania i określana była jako "wymurowana w architekturze rustica". Od południa zaś większa część budynku była oszklona, a w jej części środkowej mieścił się Salon. Elewację salonu stanowiło wielkie okno, podzielone na 3 części kolumnami jońskimi i zamknięte od góry arkadą (motyw palladiański). Ściany salonu zdobiły malowidła arabeskowe J.B. Plerscha. Wówczas nowatorskie użycie znacznych powierzchni szklanych w elewacji południowej, było zapowiedzią architektury wystawowej 2 połowy XIX w.
Od strony północnej umieszczono stajnie, oborę i wozownie, a od południa zbudowano przed budynkiem budowle poboczne - tzw. "zimne trebhauzy".
Nowy właściciel Łazienek, car Aleksander I (od 1817) odstąpił część parku od Agrykoli do Belwederu, na założenie Ogrodu Botanicznego Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego powstałego w 1818. Rok później ta część ogrodu, na tarasie skarpy, została oddzielona od zespołu Łazienek. po 1781.
Zespół budynków składał się z piętrowego domku ogrodnika oraz przylegających do niego cieplarni. W środkowej części cieplarni znajdował się salonik z przedsionkiem i dwoma gabinetami.
Rozbudowa:
w latach 1820-24 dobudowano przylegający do cieplarni od północy budynek Obserwatorium Astronomicznego - w trakcie budowy zlikwidowano przedsionek z gabinetami, a budynek obserwatorium oddzielono od cieplarni korytarzem. Podczas budowy obserwatorium, lub około 1819 wzniesiono drugi, wschodni pawilon, symetryczny względem domku ogrodnika Szucha, jego realizacja była planowana jeszcze w projekcie Kamsetzera.
w 1873 rozbudowano bądź przebudowano szklarnie według projektu Bolesława Podczaszyńskiego.
Zniszczony:
w 1944 zespół budynków został prawie doszczętnie wypalony - przetrwała część ścian i niektóre stropy. po 1945 zlikwidowano część cieplarni - między innymi dwie przylegające do Obserwatorium, przyłączając równocześnie salonik wraz z korytarzem do gmachu.
Odbudowany:
w latach 1948-1949 zespół budynków został odbudowany pod kierunkiem Jana Dąbrowskiego. Zlikwidowano wtedy fragment cieplarni przylegający do gmachu Obserwatorium. Przetrwała jednak jej środkowa część z Salonem. Włączono ją do kompleksu Obserwatorium. Przetrwały także skrzydła Trebhauzu podwyższone o piętro oraz Domek Ogrodnika. Jest to jedyny ocalały w Warszawie przykład ogrodowego budownictwa użytkowego 2 poł. XVIII w.
