Obserwatorium AstronomiczneŁazienki Królewskie Al. Ujazdowskie 6/8Al. Ujazdowskie 4

Architekci:

Michał Kado, Chrystian Piotr Aigner, Hilary Szpilowski.

Budowa:

1820-24.
Gdy w 1818 powołany został Królewski Uniwersytet Warszawski w jego ramach powstała również katedra astronomii. Na jej potrzeby konieczna stała się budowa obserwatorium. O odpowiedni projekt i wyposażenie budynku zadbał astronom – profesor Franciszek Armiński. Po początkowych trudnościach z ustaleniem przyszłej lokalizacji obiektu, zdecydowano się wznieść budynek na terenie Ogrodu Botanicznego. Umiejscowienie gmachu wśród wysokich drzew wiązało się z koniecznością wybudowania odpowiednio wysokiego budynku, który dobudowano od północy do już istniejącego budynku cieplarni – tzw. trebhauzu. Gmach obserwatorium został wzniesiony ściśle weług wskazań astronoma Fr. Armińskiego, jednak autora budynku nie można jednoznaczne wskazać. Inwestycja była początkowo realizowana przez budowniczego rządowego Michała Kado, jednak w trakcie budowy, pod koniec 1821 , został on odsunięty od prac. Wynikało to z zastrzeżeń do organizacji prac i ich budżetu. W połowie 1822 dalsze prowadzenie budowy powieżono budowniczemu gubernialnemu Hilaremu Szpilowskiemu. Dokonał on poważnych zmian w realizowanym wcześniej projekcie. Pewne jest również, że na którymś z etapów prac wpływ na projekt miał Chrystian Piotr Aigner – możliwe, że to ten właśnie architekt nakreślił pierwotny projekt budynku, bądź zmodyfikował projekt Michała Kado. Ostatecznie budynek Obserwatorium Astronomicznego został ukończony 25 listopada 1824, zaś inauguracja działalności placówki miała miejsce w 1825.
Obserwatorium otrzymało wiele najnowocześniejszych na ówczesne warunki urządzeń. Były wśród nich między innymi specjalne, niezależne od konstrukcji budynku, postumenty pod narzędzia obserwacyjne. Na szczycie budynku umieszczone zostały dwa pawilony z kopułami obserwacyjnymi.
Mimo likwidacji Uniwersytetu Warszawskiego w ramach represji po powstaniu listopadowym obserwatorium działało dalej jako niezależna instytucja.

Przebudowa:

w 1870 rozpoczęła się przebudowa gmachu, która trwała do 1871. Kierował nią architekt Bolesław P. Podczaszyński. W ramach przebudowy przekształcono salę południkową rozbierając jej ściany i wznosząc w ich miejscu nową, nieco niższą, drewnianą konstrukcję. Zlikwidowano przy tym trzy duże, pozorne okna, w których znajdowały się szczeliny obserwacyjne. Przekształcona została również zachodnia kopuła teleskopu, która uzyskała zupełnie nowy wygląd, przez co zaburzona została pierwotna symetria budynku. Przebudowa ta zeszpeciła klasycystyczną architekturę budynku.

Zniszczone:

w 1944 zespół budynków (obserwatorium i trebhauz) został prawie doszczętnie wypalony, jedynie niektóre stropy były zachowane.

Odbudowa:

w latach 1948-49 zespół budynków został odbudowany pod kierunkiem Jana Dąbrowskiego, wraz z ujednoliceniem wyglądu kopuł teleskopów. Wówczas dokonano wypełnienia, poprzez podwyższenie, środkowej przestrzeni pomiędzy nadbudówkami z teleskopami, odtwarzając pierwotny wygląd budynku. Jednocześnie wszystkie wnętrza zostały całkowicie przebudowane.
Przed 1972 zabudowano teren przylegający do Obserwatorium nowymi szklarniami zasłaniającymi budynek od strony południowej, a około 2005 wzniesiono pomiędzy nimi nową oranżerię.