Elektrownia Warszawska (od 1936 r. Elektrownia Miejska) na Powiślu rozpoczęła działalność w 1902 r. [3,371].
Jej historia została opisana w różnych publikacjach, m.in. w III tomie "Atlasu Architektury ulic i placów Warszawy", J. Zielińskiego [1], w "Warszawskie dziedzictwo postindustrialne" M. Krasuckiego [2] czy też w "Geneza i rozwój inżynierii miejskiej" H. Janczewskiego [3].
O toczącym się przez wiele sporze pomiędzy miastem a koncesjonariuszem powstaly wręcz odrębne publikacje, które można znaleźć m.in. w Cyfrowej Bibliotece Narodowej "Polona".
Większość publikacji podaje podobne daty powstawania kolejnych obiektów i ich rozbudowy. Czy jednak są to daty prawdziwe?
Do niedawna przyjmowałem je a priori, pojawiło się jednak zdjęcie Elektrowni z 1927 r. (patrz zdjęcie tytułowe), podesłane mi przez Jakuba Jastrzębskiego, które spowodowało, że zacząłem analizować plany miasta, zdjęcia, zestawienia zainstalowanych kotłów i generatorów, itp.
W efekcie składania poszczególnych informacji historia elektrowni miejskiej stała się dość logicznym ciągiem wydarzeń, który chciałbym zaprezentować w poniższej Opowieści Kustosza.
Niektóre daty powstawania i rozbudowy poszczególnych obiektów uległy zmianie i są inne niż dotychczas podawane w literaturze.
Niestety nie posiadam odpowiedniej wiedzy z zakresu elektroenergetyki, dlatego też jeśli w tekście znajdują się jakieś nielogiczności w tym zakresie, bardzo proszę o kontakt.
W nawiasach kwadratowych znajdują się odwołania do publikacji wyszczególnionych na końcu opracowania: [numer publikacji, numer strony].
Zapraszam do lektury
Ryszard Mączewski
Początki
W styczniu 1902 r. Magistrat zawarł umowę na budowę i eksploatację elektrowni z rosyjską ekspozyturą Niemieckiego Koncernu Schuckert i S-ka. [3, s. 371]
Elektrownia została zlokalizowana na obszarze ograniczonym ulicami Leszczyńską, Wybrzeżem Kościuszkowskim, Tamką i Elektryczną, która wówczas dochodziła do ul. Leszczyńskiej.
W tym samym roku uruchomiono dwie prowizoryczne lokomobile parowe w tymczasowym budynku - jego lokalizacją zajmiemy się w dalszej części opracowania.
W 1904 koncesja została scedowana na francuską spółkę działającą pod nazwą Towarzystwo Elektryczności w Warszawie (Compagne d'Electricite de Varsovie).
W listopadzie 1904 r. ukończono budowę właściwego gmachu elektrowni, w którym zainstalowano 4 kotły parowe i trzy zespoły maszyn parowych połączonych z generatorami prądu. [3, s. 371].
W 1909 roku została podpisana nowa umowa z koncesjonariuszem na rozbudowę elektrowni i sieci elektrycznej. Prawdopodobnie już w 1908 r. było pewne, że taka umowa zostanie podpisana i dlatego też rozbudowa elektrowni została rozpoczęta już w tym roku.
Popatrzmy na plany Lindleya [7] i postarajmy się ustalić gdzie stał i jak wyglądał najstarszy budynek elektrowni.
Opublikowany w serwisie mapowym m.st. Warszawy plan LIndleya jest cennym źródłem nie tylko ze względu na to, że prezentuje stan miasta w końcu XIX w. ale także dlatego, że są na nim zaznaczone późniejsze zmiany zabudowy. Zmiany jakie zaistniały od momentu jego sporządzeniu w końcu XIX w., w niektórych przypadkach nawet wrysowane są budynki wzniesione po 1945 r.
Na zamieszczonym poniżej fragmencie planu widoczny jest obszar, na którym powstała elektrownia. Zaznaczony nieregularny kształt to hala maszyn, kotłownia nr I, kotłownia nr II oraz połączony z halą maszyn budynek rozdzielni 5 kV. Obecność kotłowni nr II oznacza, że jest to naniesienie obejmujące stan z około 1926 r.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że zaznaczone budynki elektrowni są zaznaczone różnymi kolorami (oznaczonymi na grafice literami A i B).
Kolory te miały na celu wskazać różny okres pojawienia się zabudowy na tym obszarze.
Zanim przejdziemy do dalszej analizy, warto uświadomić sobie, jaka jest zasada działania tradycyjnej elektrowni węglowej.
Elektrownia taka składa się, w największym uproszczeniu, z następujących elementów:
- kotłów, gdzie w opalanych węglem kotłach przepływająca przez nie woda jest zamieniana w parę,
- turbogeneratorów, które napędzane parą, gerenują prąd,
- instalacji zarządania wytworzoną energią,
- systemu chłodzenia zużytej pary.
Wskazane jest, aby odległości pomiędzy poszczególnymi elementami zakładu były jak najmniejsze, szczególnie aby hala kotłów przylegała do hali generatorów (nazywanej często halą maszyn).
Taki właśnie schemat budynku został zastosowany w odniesieniu do zbudowanej kilka lat później Elektrowni Tramwajowej na Woli, zlokalizowanej przy ul. Grzybowskiej i Przyokopowej.
Patrząc na jej plan widzimy w górnej części halę kotłów, zaś bliżej ul. Przyokopowej halę generatorów. Przy hali kotłów widoczny jest wspólny dla wszystkich kotłów komin.
Plan Elektrowni Tramwajowej na Woli: A - kotły, C - generatory [8, ...]
Identyczne rozwiązanie zostało zastosowane przy budowie Elektrowni Miejskiej na Powiślu.
W Kurierze Warszawskim z dnia 2 lipca 1904 r. [5] możemy przeczytać:
"Całość remizy stanowić będzie ogromny budynek o czterech frontach. Najważniejszą jego częścią składową jest olbrzymia hala maszyn, mająca 27 m. długości, 26 m. szerokości i 21 m. wysokości. Zbiornik akumulatorów zajmie osobną przybudówkę połączoną bezpośrednio z ogromną halą od strony Wisły. Tuż naprzeciw niej z drugiej strony przypiera do hali maszyn kotłownia, w której właśnie ustawiają 4 ogromne kotły parowe."
Niestety próba przypasowania wymiarów podanych w artykule do budynków widocznych na planie Lindleya kończy się fiaskiem.
Dodatkowo artykuł pomija trzypiętrowy budynek administracyjny (?) który przylegał do kotłowni od strony północnej (budynek widoczny na zdjęciu z 1908 r. zamieszczonym dalej w tekście).
Popatrzmy jednak na kształt zaznaczony na planie Lindleya kolorem A, a następnie nałóżmy na niego współczesny obrys zabudowań elektrowni. Okaże się wówczas, że ograniczony czerwonymi liniami obszar pokrywa się doskonale z fragmentem obecnej hali maszyn.
W oparciu o artykuł w Kurierze Warszawskim, zdjęcie sprzed 1908 r. oraz wcześniej wspomniane elementy elektrowni możemy spróbować rozrysować plan najstarszego budynku elektrowni składającej się z: hali maszyn, przybudówki z akumulatorami, hali kotłów.
I tu UWAGA:
Zaznaczona na planie kotłownia jest praktycznie pomijana we wszystkich współczesnych opracowaniach dotyczących historii Elektrowni, mimo że była najstarszą kotłownią w zespole elektrowni!
Jedynie w [2, s. 190] pojawia się lakoniczna wzmianka przy okazji opisu budynku Kotłowni nr II: "zbudowany w latach 1924-26 w miejscu zburzonej wcześniejszej kotłowni".
Kotłownia ta jest pomijana w numeracji nadawanej kotłowniom, dlatego też, aby unikąć zamieszania w używanej obecnie numeracji, w niniejszym opracowaniu nadamy jej numer "0" - zero.
Nieopodal kotłowni, bliżej ul. Leszczyńskiej wzniesiony został komin odprowadzający dym z kotłów w kotłowni "0".
Pierwotny wygląd elektrowni został uwieczoniony na pocztówce wydanej w 1908 r.:
około 1908 r.
pocztówka ze zbiorów R. Marcinkowskiego
Widzimy na niej sześcioosiowy budynek (halę maszyn) z dwoma świetlikami nad drugą i piątą osią, z trzyosiową dobudówką (akumulatory), stojący w tle komin oraz chłodnię kominową służącą do schładzania skroplonej pary, która napędzała generatory.
Szczegółowa analiza planu Lindleya pokazuje, że kształt zaznaczony linią w kolorze A, posiada od strony Wisły trzyosiową przybudówkę, a cały budynek od strony Wisły jest długości sześciu osi.
Pierwotny kształt elektrowni został też ukazany na zdjęciu zamieszczonym w informatorze "Przemysł Fabryczny w Królestwie Polskim" wydanym w 1908 r. - zdjęcie reklamowało przedsiębiorstwo "Biuro Techniczne Ryszard Bohne", które wzniosło komin elektrowni.
Na zdjęciu tym widoczne są: wieża chłodnicza, komin, za nim hala maszyn, i na prawo od niej budynek administracyjny zasłaniający kotłownię.
Budynek tymczasowych lokomobil:
Uruchomione w 1902 r. lokomobile znajdowały się w tymczasowym budynku, który, jak czytamy w artykule w Kurierze Warszawskim z 6 listopada 1904 r. [6], miał zostać przekształcony w budynek magazynowy:
"Budynek stacji prowizorycznej po zamknięciu czynności znajdujących się tamże maszyn użyty zostanie na magazyn,[...]"
Patrząc na plan Lindleya, można postawić hipotezę, że budynek ten stał niepodal skrzyżowania ul. Leszczyńskiej z ul. Elektryczną - na planie zaznaczony białym krzyżykiem. Budynek istniał do połowy lat 30-tych, kiedy został zburzony w związku z budową Kotłowni nr III.
Rozbudowa w latach 1908-1912
Według [3, s. 371] w 1907 r. i 1908 r. elektrownia została wzbogacona o cztery kolejne kotły, oraz dwa nowe turbozespoły. Na podstawie zestawienia z [4, s. 11-12] wydaje się, że ta informacja nie jest do końca prawdziwa. Niewykluczone, że dwa wspomniane turbozespoły (IG I i IG II) zastąpiły najstarsze trzy generatory. Świadczyłaby o tym numeracja używana w książce przez H. Janczewskiego, z której wynika, że generator zainstalowany w nowej hali maszyn w 1909 roku otrzymal symbol TG III [3, s. 372].
W 1908 r. rozpoczyna się okres potężnej rozbudowy Elektrowni.
Nowe obiekty zostały zaznaczone na planie Lindleya kolorem oznaczonym literą B.
Zgodnie z wcześniej opisanym schematem budowy elektrowni tj. kotłowni przylegającej do hali maszyn, powstają nowe obiekty:
- hala maszyn zostaje przedłużona w kierunku południowym o dziewięć osi (oświetlonych trzema parami świetlików), pierwszy generator w tej części zostaje uruchomiony w 1909 r. kolejne w 1911, 1914, 1923 i 1924 [4, 12].
- równolegle powstaje przylegająca do niej od zachodu kotłownia mająca dostarczać parę do generatorów umieszczonych w nowej części hali maszyn - w literaturze opisywana jako Kotłownia nr I,
- przylegający do niej wysoki komin zbudowany w latach 1909-10 [1, s. 92] obsługujący 6 kotłów uruchomionych w latach 1909-13 [4, s. 2]. Kolejne kotły, posiadające już własne kominy [4, s. 2], były oddawane do użytku w latach 1914, 1922, 1924-25 [4, s. 11].
Warto zwrócić uwagę na zbieżność dat oddawania do użytku kolejnych kotłów i uruchamiania kolejnych generatorów [4, s. 11-12]:
- 6 kotłów 1909-13 i dwa dodatkowe -> generatory 1909, 1911, 1914,
- kotły z 1922 -> generator z 1923,
- kotły z 1924-25 -> generator z 1924.
UWAGA:
W literaturze powtarza się datowanie powstania Kotłowni nr I na lata 1904-1905 - np. [1, s. 92].
Jest to błędne datowanie - nielogiczne byłoby, aby ta kotłownia powstała całkowicie "z boku" względem najstarszej części hali maszyn.
Dodatkowo daty uruchomienia kotłów (od 1909) i generatorów (od 1909) w rozbudowanej części hali maszyn przesuwają datę powstania tej kotłowni na lata 1908-09.
Prawdopodobnie dopiero w tym okresie powstały dwa budynki mieszkalne dla pracowników przy ul. Elektrycznej (piętrowy i dwupiętrowy).
Wydaje się, że ich budowa około 1905 r. [1, s. 91], z dala od najstarszej części elektrowni, nie byłaby logicznie uzasadniona.
widok hali maszyn rozbudowanej do długości 15 osi (przykrytej 5 parami świetlików)
zdjęcie z ok. 1927 r.
Kotłownia nr I (na pierwszym planie, z kominami kotłów z lat 1914-25)
w tle po lewej Kotłownia nr II wybudowana w latach 1924-26, po prawej hala maszyn.
zdjęcie z lat 1939-44
23-osiowy piętrowy budynek rozdzielni 5 kV
Opisany powyżej stan zabudowy terenu elektrowni jest doskonale widoczny na zdjęciu lotniczym z 1921 r.
Widoczna jest na nim hala maszyn przykryta dachem z pięcioma parami świetlików, kotłownia nr I, zarys kotłowni "0" (prawdopodobnie powiększonej w kierunku zachodnim względem początkowego stanu), przylegający do niej od północy budynek administracyjny, cień komina północnego obsługującego kotłownię "0", cień komina południowego przy kotłowni I, budynek przy skrzyżowaniu Elektrycznej i Leszczyńskiej - domniemany budynek tymczasowych generatorów wzniesiony w 1902 r., dwa domy mieszkalne dla personelu przy ul. Elektrycznej, budynek rozdzielni przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że jeszcze w 1921 ul. Elektryczna dochodziła do ul. Leszczyńskiej [por. 1, s. 89], chociaż prawdopodobnie rozpoczęła się już budowa bunkrów węglowych [por. 1, s. 92].
Rozbudowa rozpoczęta w 1924
W 1923 r. zostały wyłączone z użytkowania dwa turbozespoły stojące w najstarszej części hali maszyn [3, s. 374]. W tym samym czasie została zburzona kotłownia "0" oraz przylegający do niej budynek administracyjny, a na ich miejscu rozpoczęła się budowa Kotłowni nr II.
Kotły w tej kotłowni posiadały własne kominy wystające z dachu. Komin obsługujący zlikwidowaną kotłownię "0" przestał być potrzebny i w 1925 r. został rozebrany [1, s. 90].
Kotły w kotłowni nr II zostały uruchomione w 1926 r. Rok później w przylegajacej do niej części hali maszyn uruchomiony został turbozespół TG VIII [3, s. 374], a rok później TG IX [3, s. 374].
Około 1923 r. wzdłuż Wybrzeża Kościuszkowskiego, na miejscu rozebranych chłodni kominowych, powstał budynek rozdzielni elektrycznej 5 kV [3, s. 374]. Początkowo był on budynkiem piętrowym, o 23 osiach od strony Wisły i długości ok. 64 m.
Budynek rozdzielni otrzymał połączenie z halą maszyn na wysokości szóstej osi hali maszyn (licząc od południa). Nie jest on zaznaczony kolorem A na planie Lindleya, co potwierdza, że nie powstał w tym samym czasie co najstarsza część elektrowni [1, s. 94].
Pomiędzy 1921 (brak budynku na zdjęciu lotniczym) a 1925 [1, s. 95] zostaje wzniesiony budynek biurowo-techniczny przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie.
Około 1923/1924 r. do elektrowni zostaje doprowadzona bocznica kolejowa z dworca Gdańskiego, biegnąca wzdłuż Wisły [2, s. 188], [3, s. 374].
Po 1925 r. powstaje przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie budynek Komory Wodnej, której przeznaczeniem było dostarczanie dla elektrowni wody z Wisły.
Opisane powyżej przebudowy zostały naniesione na XIX-wieczny plan Lindleya. Widać na nim m.in. że północna ściana Kotłowni nr II kończyła się prawie równo z pólnocną ścianą najstarszej części hali maszyn.
W dalszym etapie rozbudowy elektrowni hala maszyn została przedłużona w kierunku ul. Leszczyńskiej. Hala została wydłużona o cztery osie z jedną parą świetlików na dachu oraz zakończona została piętrową przybudówką. Prace te zostały wykonane przed lipcem 1931 r. co wynika z datowania zdjęcia z zasobu NAC (nr sygn. 1-U-7430-10) [por 1, s. 93].
W tym samym okresie, w związku z budową sieci energetycznej 15 kV [3, s. 379] został rozbudowany budynek rozdzielni 5 kV. Przedłużono go o około 12 metrów w kierunku południowym (w tej części została umieszczona rozdzielnia 15 kV), a centralna część starszego budynku została podwyższona do wysokości dwóch pięter.
W tym samym okresie powstają budynki mieszkalno-magazynowe przy ul. Elektrycznej [1, s. 91] i na rogu ul. Tamka i Wybrzeże Kościuszkowskie.
Powyższe zmiany dość dobrze widoczne są m.in. na zdjęciu z lipca 1931 r.
Od lewej widoczne: budynek mieszkalno-magazynowy na rogu ul. Wybrzeże Kościuszkowskie i Tamka, szczyt domu Towarzystwa Ochrony Sztuki Ludowej i Popierania Przemysłu Ludowego przy ul. Tamka 1, poniżej dwupiętrowy budynek biurowo-techniczny, na prawo od niego widoczne dwie nadbudówki rozdzielni 5 kV/15 kV ("wieżyczka" w południowym narożniku budynku i nadbudowa części środkowej), komin przy kotłowni nr I, hala maszyn z dachem zwieńczonym sześcioma świetlikami i przybudówką od strony ul. Leszczyńskiej, kominy kotłowni nr I i kotłownia nr II.
Przekrój przez budynek rozdzielni 5 kV / 15 kV - po lewej nadbudowana środkowa część (jedna kondygnacja podziemna i trzy naziemne, widoczna struktura pierwotnego dachu pomiędzy pierwszym i drugim piętrem), po prawej dobudowana jednopiętrowa południowa część z "wieżyczką".
Widok rozbudowanej hali maszyn o długości w sumie 19 osi (9+6+4) z dobudówką od strony ul. Leszczyńskiej.
Zdjęcie z 29 października 1935 r.
Plan elektrowni z około 1933 r. z widoczną kotłownią nr II, rozbudowaną do pełnej długości halą maszyn i rozbudowaną rozdzielnią 5/15 kV. Widoczne są także bunkry węglowe, komora wodna, budynki mieszkalne oraz bocznica kolejowa.
Rozbudowa po 1936
W maju 1936 r. miasto wygrywa z koncesjonariuszem spór toczący się od I wojny światowej. Zakład staje się własnością miasta, które rozpoczyna m.in. kampanię promującą używanie prądu w życiu codziennym.
Magistrat inwestuje także w dalszą rozbudowę elektrowni.
W 1936 r. powstaje nowy budynek rozdzielni 35 kV [1, s. 96].
W latach 1937-38 powstaje Kotłownia nr III [1, s. 93], a w przylegającej do niej części hali maszyn (chronologicznie najmłodszej) zostaje uruchomiony turbogenerator TG X [3, s. 380].
Zmiana sposobu odprowadzania dymu z najstarszych kotłów w kotłowni nr I (lub wręcz ich unieruchomienie w związku z uruchomieniem kotłowni nr III - nie udało się jeszcze dotrzeć do źródeł wskazujących na powód) doprowadziły do wyłączenia z eksploatacji komina przy kotłowni nr I. Dzięki temu możliwa była jego rozbiórka w 1938 r. [1, s. 90].
W końcu lat 30-tych (1938/39) przebudowana została rozdzielnia 5/15 kV - cały budynek został podwyższony do wysokości dwóch pięter, a także zmieniono jego elewację z ceglanej na okładzinę z piaskowca [11, s. 9]
W latach 1937-39 powstaje na rogu ul. Wybrzeże Kościuszkowskie i Tamka nowoczesny budynek administracji elektrowni, do którego przenoszą się biura zarządu mieszczące się dotychczas przy ul. Foksal (Pierackiego) 11.
W 1939 r. w hali maszyn obok turbogeneratora TG X zostaje zainstalowany turbogenerator TG XI [10, s. 4].
Równocześnie rozpoczynają się prace przygotowawcze pod budowę nowej elektrowni na Żeraniu [11, s. 9].
Widok elektrowni od strony u. Dobrej - po lewej budowa kotłowni nr III, kotłownia nr II, kotłownia nr I i stojący jeszcze przy niej wysoki komin.
zdjęcie z 1938 r.
wrzesień 1939 - wrzesień 1944
W wyniku bombardowań i ostrzału artyleryjskiego we wrześniu 1939 r. zniszczeniu lub uszkodzeniu uległa większość zabudowań elektrowni, włącznie z halą maszyn i kotłowniami. Praca zakładu została ostatecznie wstrzymana 23 września 1939 r.
W okresie okupacji elektrownia została odbudowana. Przebudowany w tym czasie został budynek biurowo-techniczny przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie, który w miejsce spalonego wysokiego dachu otrzymuje dodatkowe niskie piętro [por. 1, s. 96].
Przy kotłowni nr II został dostawiony budynek warsztatowy [1, s. 92].
W czasie Powstania Warszawskiego Elektrownia znajduje się w rękach Powstańców dostarczając prąd do miasta do 4 września 1944 r., kiedy to zostaje poważnie zniszczona w trakcie niemieckich bombardowań.
Wrzesień/październik 1939 r. - od lewej: fragment budynku administracyjnego na rogu Wybrzeża Kościuszkowskiego i Tamki, budynek mieszkalno-magazynowy (ze spalonym dachem), dalej dwupiętrowy budynek biurowo-techniczny (ze spalonym dachem) i rozdzielnia 5-15 kV (na całej długości budynek podwyższony do wysokości dwóch pięter).
Nadbudowany w czasie wojny o jedno piętro budynek biurowo-techniczny przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie - zdjęcie z 1945.
zdjęcie z 1945 r.
źródło: "Na Powiślu" [10]
Widok zniszczonej hali maszyn. Po prawej widoczna wyrwa w ścianie, za którą widać całkowicie zniszczoną dobudówkę mieszczącą pierwotnie akumulatory, a dalej Komorę Wodną.
Po 1945
Prace nad uruchomieniem elektrowni rozpoczęły się już w marcu 1945 r. Pierwszy prąd z zakładu popłynął w końcu kwietnia 1945 r. [3, s. 382].
Sukcesywnie odbudowano większość przedwojennych obiektów. Nie odbudowano kotłowni nr I, w miejscu której powstała w latach 60-tych hala warsztatów mechanicznych [1, s. 92].
W miejsce zniszczonej północnej dobudówki do hali maszyn powstał trzypiętrowy budynek [9], nawiązujący archtekturą do przedwojennego projektu przebudowy tej części elektrowni i do architektury kotłowni nr III.
Przy hali maszyn odbudowano całkowicie zniszczoną w 1944 r. [10, s. 10] dobudówkę mieszczącą w 1904 r. akumulatory.
Począwszy od 1954 r. elektrownia jest przekształcana coraz bardziej w elektrociepłownię, wzrasta ilość produkowanej energii cieplnej, maleje ilość produkowanej energii elektrycznej [3, s. 383].
W 1974 w związku z budową Wisłostrady zlikwidowano bocznicę kolejową [2, s. 188].
Około 1999 r. w związku z budową mostu Świętokrzyskiego i połączenia go z ul. Zajęczą wyburzono dom mieszkalny przy ul. Elektrycznej oraz budynek biurowo-techniczny przy ul. Wybrzeże Kościuszkowskie.
Elektrownia zakończyła działalność jako zakład produkcyjny w 2001 r. a teren został przeznaczony na funkcje mieszkalno-usługowe [2, s. 188].
W 2013 roku deweloper rozpoczął prace rozbiórkowe.
Rozbiórce w 2013 i 2014 uległy:
- powojenna dobudówka do hali maszyn stojąca w miejscu dobudówki z 1904 r. mieszczącej pierwotnie akumulatory,
- budynek mieszkalny przy ul. Elektrycznej (wybudowany przed 1910 r. !)
- kotłownia nr III
- hala warsztatowa w miejscu kotłowni nr I
- budynek warsztatowy z okresu II wojny św.
- powojenna dobudówka do hali maszyn
- bunkry węglowe
- budynek mieszkalno-magazynowy przy ul. Elektrycznej.
Kotłownia nr II w ramach prowadzonej inwestycji została praktycznie zbudowana od nowa.
Hala maszyn otrzymała nowe zakończenie od strony ul. Leszczyńskiej, zostały też odtworzone świetliki na dachu.
zdjęcie lotnicze z 2019 r.
Widoczne pośród nowej zabudowy historyczne zabudowania elektrowni: Komora Wodna i rozdzielnia 5/15 kV, hala maszyn, kotłownia nr II, rozdzielnia 35 kV.
W prawym dolnym rogu widoczny budynek mieszkalno-magazynowy na rogu ul. Wybrzeże Kościuszkowskie i Tamka.
Bibliografia:
[1] Jarosław Zieliński, "Atlas Architektury ulic i placów Warszawy", tom III Dm-F, TOnZ, Warszawa, 1996
[2] Michał Krasucki, "Warszawskie dziedzictwo postindustrialne", Fundacja Hereditas, Warszawa, 2011
[3] Henryk Janczewski, "Warszawa, Geneza i rozwój inżynierii miejskiej", Arkady, Warszawa, 1971
[4] "Elektrowani warszawska - którki opis techniczny", Towarzystwo Elektryczności w Warszawie, ok. 1933
[5] Kurier Warszawski, 1904 r., nr 181, 2 lipca 1904 r.
[6] Kurier Warszawski, 1904 r., nr 308, 6 listopada 1904 r.
[7] Serwis mapowy m.st. Warszawy: http://mapa.um.warszawa.pl , mapy historyczne, warstwa: 1891-1908
[8] "Tramwaje i autobusy miejskie w Warszawie 1908-1933", Dyrekcja Tramwajów MIejskich w Warszawie, Warszawa, 1933
[9] Fotografia S. Rassalskiego - Elektrownia Powiśle w Warszawie, NAC, sygn. 3/27/0/-/326
[10] "Na Powiślu", kwartalnik TPW Oddziału Powiśle, nr specjalny, wrzesień 2017
[11] "Głos Miast", 1938, nr 16 (grudzień 1938)