Mauzoleum Żydów - Bojowników o Niepodległość Polski na Cmentarzu ŻydowskimOkopowa

Architekt:

Marcin Weinfeld.

Budowa:

Prace nad wzniesieniem na terenie wolskiego kirkutu pomnika upamiętniającego wkład Żydów w odzyskanie przez Polskę niepodległości zostały zainicjowane przez przewodniczącego warszawskiej gminy wyznaniowej żydowskiej Maurycego Mayzla w 1938 w związku ze zbliżającą się 20. rocznicą odzyskania przez Polskę niepodległości. Poza wzniesieniem pomnika planowano wydzielenie kwatery, w której chowano by poległych i zmarłych Żydów - żołnierzy powstania kościuszkowskiego, armii napoleońskiej, powstania listopadowego, powstania styczniowego, I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej.
Przypuszczalnie jesienią 1938 wykonano pierwsze prace na terenie cmentarza - usunięto nagrobki z terenu przeznaczonego pod mauzoleum i nawieziono na teren dotychczasowej kwatery grzebalnej około 1,5-2 metra ziemi w celu zabezpieczenia szczątków pochowanych osób przed naruszeniem. Równocześnie trwały dyskusje nad formą mauzoleum.
Pierwotny projekt przedstawiony przez Adama Czerniakowa (nie jest jasne, czy sporządził go samodzielnie) zakładał utworzenie kwadratowego dziedzińca (cour d'honneur) otoczonego niewysokim murem. Na murze przy wejściu na dziedziniec miały znajdować się dwa znicze. Po bokach dziedzińca miały się znaleźć pomniki Berka Joselewicza i Henryka Wohla. W otoczeniu pomników planowano miejsce dla masztów sztandarowych. Z dziedzińca do części grzebalnej prowadzić miała brama triumfalna zwieńczona polskim orłem.
Projekt ten nie został zrealizowany, bowiem komisja wyłoniona przez władze gminy postanowiła powierzyć zaprojektowanie mauzoleum Marcinowi Weinfeldowi.
Projekt przyjęty do realizacji zakładał wyodrębnienie trzech części mauzoleum - dziedzińca, części grzebalnej oraz sanktuarium. Zrezygnowano z indywidualnego uczczenia Joselewicza i Wohla, a w zamian w sanktuarium zamierzano upamiętnić wszystkich pochowanych w mauzoleum. Sam dziedziniec miał być niewielki i mieć kształt prostokąta. Część grzebalna miała być podniesiona względem dziedzińca i mieć charakter tarasowy, wznosząc się wraz ze zbliżaniem się do sanktuarium. Zrezygnowano z bramy dzielącej dziedziniec od części grzebalnej wprowadzając w zamian cztery pylony. Mur otaczający mauzoleum miał być ozdobiony nagrobkami, które pierwotnie z tej części cmentarza usunięto.
Do realizacji projektu przystąpiono w 1939 roku, lecz ze względu na wybuch wojny nie został ukończony.
W latach 90. XX wieku ustawiono na terenie mauzoleum nagrobki, które z niego pierwotnie usunięto.

Obecnie:

w 2018 na terenie mauzoleum rozpoczęły się prace budowlane mające na celu dokończenie budowy wg przedwojennego projektu.
Prace zostały zakończone jesienią 2019.