Garbarnia czy odlewnia ??

Garbarnia czy odlewnia ??

Okolice obecnego ronda Wiatraczna zostały w czasie kampanii wrześniowej 1939 r. mocno zniszczone. Wśród uszkodzonych budynków znalazł się obiekt fabryczny z wysokim kominem, przestrzelonym na wylot. Ten charakterystyczny widok na tyle podobał się niemieckim żołnierzom, że fotografowali go dość często, stąd też znanych jest kilka różnych fotografii z tym budynkiem.

Za każdym razem zdjęcie jest podpisywane podobnie: "Odlewnia Jarkowskiego przy Grochowskiej" i tu pada numer, różny w zależności od posiadanego przez autora podpisu źródła. Chcąc dodać ten obiekt do naszego portalu zacząłem natrafiać na sprzeczności adresowo-właścicielskie, stąd też i ta opowieść.

Na forum dyskusyjnym Gazety Wyborczej "Warszawa - Zabytki" znany i ceniony badacz historii Grochowa andrzej_b2 napisał: "Około 1926 r. Stefan Jarkowski przy ul. Grochowskiej 117 (potem 194/196) uruchomił własną odlewnię żeliwa." (-> link). Podanie podwójnej numeracji wynika z faktu, że w 1937 r. została odwrócona numeracja ulicy Grochowskiej, która historycznie zaczynała się przy rogatkach przy fabryce E. Wedla, a po zmianie zaczynała się przy granicy miasta. Dlatego też strona nieparzysta stała się stroną parzystą. O ile pierwszy adres jest prawidłowy to drugi już niestety nie, o czym za chwilę.

Porównując numery hipoteczne w tym spisie z planem miasta otrzymujemy następującą sytuację dotyczącą trzech wybranych działek:

- Grochowska 117 (hip. 1556) - właściciel Jarkowski, podłużna działka, od strony ulicy teren zielony, potem podłużny budynek a za nim duży prostokątny,
- Grochowska 119 (hip. 1551) - właściciele Konarzewscy, bardzo rozległa działka zabudowana licznymi budynkami,
- Grochowska 121 (hip. os. w Grochowie nr 58) - właściciel Konarzewski Marceli, podłużna działka z dużym prostokątnym budynkiem odsuniętym od ulicy.

Porównajmy teraz te dane z fotoplanem z 1935 r.:

- Grochowska 117 - odlewnia Jarkowskiego, to dwuspadowy budynek bliżej ulicy i hala z zygzakowym dachem,
- Grochowska 119 - rozległy zespół budynków z dwuczęściowym budynkiem przy ulicy i wysokim kominem na jego tyłach,
- Grochowska 121 - wysoki budynek ze szczytem elewacji w jej środkowej części.

Szukając dalej informacji w internecie dowiadujemy się, że Konarzewski i Grochowska 119 to garbarnia:

i że niestety garbarnia wpadła w tarapaty finansowe:

Tak więc nasz charakterystyczny przestrzelony komin i dwuczęściowy budynek widoczny na niemieckim zdjęciu to dawna garbarnia Konarzewskiego stojąca obok odlewni Jarkowskiego, a nie właściwa odlewnia.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na zbieżność dat - bankructwo firmy nastąpiło około 1930 r., zaś budowa na sąsiedniej działce (należącej także do Marcelego Konarzewskiego) Zakładu Wychowawczego dla Chłopców braci Albertynów odbyła się w latach 1931-34. Wynika z tego, że prawdopodobnie Konarzewski musiał sprzedać posiadane nieruchomości, i że bracia Albertyni "skorzystali" na tym bankructwie, kupując dla siebie działkę.

I teraz przejdźmy do drugiego etapu opowieści wynikającej z odwrócenia kierunku numeracji ulicy.

Skoro już wiemy, kto był właścicielem posesji Grochowska 117 i Grochowska 121 to poszukajmy ich w książkach telefonicznych z końca lat 30.

 Jak widać numeracja zmieniła się następująco:

- Odlewnia Jarkowskiego Grochowska 117 -> Grochowska 206,
- Zakład braci Albertynów Grochowska 121 -> Grochowska 194/196.

Znajdująca się pomiędzy nimi działka garbarni Konarzewskich musiała więc otrzymać poczwórny numer 198/204 - szukając pod tym adresem udało mi się znaleźć dwie firmy - garbarnię Lachowickiego oraz wytwórnię octu "Victoria":

Reasumując - wygląda na to, że:

1. odlewnia Jarkowskiego od momentu powstania, do końca swoich dni mieściła się na tej samej posesji, która pierwotnie nosiła numer Grochowska 117, a po zmianie numeracji Grochowska 206,
2. garbarnia Konarzewskich posiadająca wysoki komin i budynki przyuliczne, posiadała adres Grochowska 119. Po jej bankructwie zakład przejął Lachowicki, a w części pomieszczeń mieściły się inne zakłady (np. "Victoria"), zaś po zmianie numeracji posesja otrzymała adres Grochowska 198/204,
"3. należąca do Konarzewskiego sąsiednia posesja przy Grochowskiej 121 została sprzedana w wyniku bankructwa garbarni i na jej miejscu stanął zakład braci Albertynów, po zmianie numeracji ulicy stojący przy Grochowskiej 194/196.

Opowiadał w zastępstwie Kustosza: Ryszard Mączewski
... lipiec 2013.

Bibliografia :

1. "Cała Warszawa", 1930
2. Książka telefoniczna PAST na rok 1938/39
3. Książka telefoniczna PAST na rok 1939/40
4. Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza, 1927, nr 9, 13.03.1927
5. Gazeta Handlowa, 1930, nr 6, 9.1.1930
6. Fotoplan 1935