Budowa:
lata 30-te XVIII w. (prawdopodobnie przebudowa)
W 1659 r. Krzysztof Zygmunt Pac kupił teren pod przyszły Belweder i rozpoczął budowę pałacyku dla swojej żony. Być może na parceli istniały wcześniejsze relikty willi królowej Bony Sforzy. Budynek Paca był murowany na planie kwadratu i posiadał belwederek. W 1663 roku pojawia się pierwsza wzmianka o nazwie "Belvedere" - dotycząca całej posesji.
W roku 1677 w willi mieszkali posłowie z Kurlandii przed hołdem dla Jana III Sobieskiego.
W maju 1697 Kazimierz Michał Pac sprzedał Belweder Katarzynie Michałowskiej.
W latach 30 XVIII w. budynek powiększono według projektu Józefa Fontany, stawiając pałac w miejscu dawnej willi lub ją znacznie rozbudowując.
1762 autor: Tirregaille |
W 1767 roku budynek zakupiony został przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
W 1768 rozpoczęły się prace przygotowawcze w celu założenia Fabryki Porcelany w Belwederze, którą miał kierować Franciszek Józef Teodor Schütter. Potrzebna do tego przedsięwzięcia glinka kaolinowa została znaleziona nieopodal pałacu na terenach Mokotowa. Fabrykę umieszczono w zabudowaniach stajennych, gdzie zbudowano 8 pieców do wypalania porcelany zaś mieszkania pracowników fabryki znajdowały się w samym pałacu.
W 1770 r. zaniechano produkcji porcelany i nastąpiło przejście do fabrykacji wyrobów fajansowych, stawiając za wzór fajans angielski, aczkolwiek w dalszym ciągu były prowadzone prace nad wytworzeniem porcelany. Fajansom belwederskim nadano fabryczną markę "Varsovie". Kierownictwo przedsiębiorstwa powierzono ponownie Schütterowi, a produkcję fajansów rozszerzono na oba skrzydła pałacu (m.in. w oficynie północnej znajdował się piec do wypalania gliny). W tym samym roku dachy gontowe nad oficynami wymieniono na dachówkę.
W 1777 roku przeprowadzono w budynku znaczne prace remontowe m.in. zmieniając dachy.
W 1776 lub 1777 r. w manufakturze wytworzono serwis dla sułtana Imperium Osmańskiego Abdülhamida I, który do dziś jest przechowywany w Topkapı Sarayı Müzesi w Stambule.
półmisek z serwisu sułtańskiego |
źródło: "Gazeta Wyborcza" |
Przed 1778 r. belwederek został ukryty w mansardowym dachu. Budynek był wówczas 9-osiowy z 3-osiowym ryzalitem, o łamanym dachu krytym holenderką.
Vis-à-vis pałacu, poza drogą, wzniesiono osobny budynek, tzw. Młynek dla "mielenia" gliny, na planie kwadratu z namiotowym dachem. Poniżej Belwederu był ogrodzony teren, gdzie trzymano bażanty oraz strusie, oraz stała dwukondygnacyjna chińska altana. W 1779 fabryka otrzymała nazwę Królewskiej Fabryki Farfurowej w Belwederze, jednakże już rok później król zatwierdził wniosek o jej likwidację. Ostatecznie fabryka przestała istnieć około 1783 r.
W latach 1798-1808 budynek stanowi własność księcia Józefa Poniatowskiego. W 1808 r. do Belwederu dokonano włamania i kradzieży kilku obrazów, ale w tym samym roku budowlę kupuje Onufry Kicki h. Gozdawa. W roku 1816 Belweder przejmuje córka Onufrego - Teresa, a w 1818 odkupuje go od niej Rząd Królestwa Polskiego i przeznacza na siedzibę wielkiego księcia Konstantego. Wówczas Belweder z Łazienkami zostały z powrotem połączone. W 1818 rozebrano także sąsiadujące z Belwederem budynki - kościół tzw. "Ujazdowski" p.w. Matki Boskiej, św. Anny i św. Małgorzaty (wzniesiony w latach 1589-93 przez Annę Jagiellonkę) i jego plebanię.
Przebudowy:
W latach 1819-1822 nastąpiła przebudowa Belwederu na rezydencję wielkiego księcia Konstantego, wg projektu Jakuba Kubickiego i pod kierunkiem Józefa Borettiego. Podczas przebudowy, Konstanty wskutek braku cegły, zajął materiał budowlany przygotowany do wzniesienia Rogatek Grochowskich, ale na skutek protestów władz miejskich cegłę zwrócił. Do korpusu głównego, który w partii ryzalitu obniżono o piętro, dodano wówczas monumentalne 4-kolumnowe portyki jońskie. Oficyny, których parterowe skrzydła załamano pod kątem prostym, były nowymi tworami, chodź zapewne wykorzystano w nich partie starych murów. W skrzydle południowym mieściły się apartamenty księżnej łowickiej Joanny Grudzińskiej, z pokojami dla panien służebnych, natomiast skrzydło północne zawierało na parterze pokoje "kuchmistrza Andrzeja" i "kancelarię polską i ruską", a w piwnicach "kuchnię angielską".
Dziedziniec na planie prostokąta otoczono ogrodzeniem z żelaznych sztachet. Dawny dach mansardowy nad korpusem głównym zastąpiono prostym czterospadowym oraz stworzono attykowy belwederek z przewodów kominkowych, które ześrodkowano. W narożnikach i przy bramach stanęły kamienne słupy, w górnej części ozdobione płycinami z maskami lwów i zwieńczone kulami. Powstała także wówczas nowa droga Belwederska, a u stóp skarpy został wzniesiony drewniany piętrowy budynek odwachu.
1822 autor: Korpus Kadetów |
W noc wybuchu powstania listopadowego – 29 listopada 1830 r. Belweder został opanowany przez podchorążych, którym nie udało się jednak pojmać księcia Konstantego. Nowe władze polskie kazały opieczętować pałac w celu zabezpieczenie jego wyposażenie przed grabieżą. W roku 1833 dokonano "reperacji" wnętrz, aby mogły być zamieszkane przez cara Rosji. W połowie XIX w. w obydwu portykach pałacu zawieszono balkony, a interkolumnia wypełniono żaluzjami. W 1872 r. założono w budynku oświetlenie gazowe, a rok później zbudowano na tarasie Belwederu dwa wodotryski istniejące do dzisiaj oraz trzeci na wyspie w środku stawu dolnego. Między fontannami na tarasie ustawiono rzeźbę łabędzia Józefa Manzla z 1873, którą car Aleksander II kupił specjalnie dla Belwederu.
W latach 1915-1918 Belweder stał się rezydencją Generalnego Gubernatora Warszawskiego Hansa Hartwiga von Beselera a od 1918 r. jest własnością Naczelnika Państwa Polskiego. W 1922 przeznaczono go na oficjalną rezydencję prezydenta RP.
Podczas przewrotu majowego w 1926 r. Belweder, jako ośrodek sił wiernych prezydentowi Stanisławowi Wojciechowskiemu, był w dniach 12-14 maja 1926 ostrzeliwany od strony parku. Po przejęciu władzy przez piłsudczyków pałac stał się siedzibą Marszałka, który kierował z niego państwem.
W latach 20. XX w. zlikwidowano balkon z żaluzjami na pierwszym piętrze zachodniego portyku, pozostawiając po nim otwór drzwiowy, natomiast w portyku elewacji ogrodowej balkon zachowano, zmieniając żaluzje na płócienne zasłony. Zachowano również kształt dachu, kryjąc go blachą żelazną ocynkowaną, a na nim ustawiono pośrodku maszt przeznaczony do podnoszenia sztandaru.
Po 1935 r., po śmierci J. Piłsudskiego, w pałacu zorganizowano muzeum jego imienia oraz wykonano żelbetowe pokrycie dachu (przy zachowaniu dawnego kształtu). W 1936 r. usunięte zostało ogrodzenie Ogrodu Belwederskiego, który po raz kolejny połączył się z Łazienkami. W roku 1938 od południa w sąsiedztwie kordegardy, ustawiono Domek Magdeburski gdzie przechowywano pamiątki po Piłsudskim.
Okres II wojny św.:
Po utworzeniu przez Niemców w 1939 Generalnego Gubernatorstwa rezydował w nim gubernator dystryktu warszawskiego Ludwig Fischer. W latach 1940-1943 trwały prace remontowo budowlane pod kierunkiem Müllera. Wówczas ze wszystkich elewacji zbito stare wapienne tynki, zastępując je tzw. tynkami szlachetnymi z terrazytu szlifowanego. Przebudowano także skrzydło północne, wraz z całym narożnikiem północno-wschodnim, wymieniając tu stropy drewniane na ogniotrwałe. Schody i sień wyłożono czarnym marmurem, a dziedziniec płytami granitowymi, które zastąpiły nawierzchnię żwirową. W okresie 1944/45 Niemcy przygotowali w murach otwory na dynamit, do wysadzenia budynku jednak nie doszło.
lato 1944 źródło: "Warszawa - ostatnie spojrzenie" |
Po 1945:
Po II wojnie św. rozminowano budynek, znajdując niemieckie miny przygotowane do jego wysadzenia. Zmienione zostało pokrycie dachu na blachę miedzianą, usunięto kominy, wentylatory i strychowe okienka, a skrzydło południowe przerobiono na apartamenty gościnne, niszcząc malowidła w łazience księżnej łowickiej.
Wkrótce po wojnie rozebrano także ruiny budynku do "mielenia" gliny dla manufaktury belwederskiej, oraz rozebrano Domek Magdeburski, razem z drewnianym budynkiem Odwachu wzniesionym w czasach Królestwa Kongresowego.
Do 1952 roku budynek był siedzibą urzędowania prezydenta Bolesława Bieruta, następnie siedzibą Przewodniczącego Rady Państwa, aby w III RP stać się Rezydencją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W 1990 roku, w podziemiu urządzono kaplicę której wystrój zaprojektował Jerzy Kalina. Obecnie na tarasie stoją rzeźby 4 pór roku, ustawione niegdyś w ogrodzie przy Oranżerii Nieborowskiej.
W latach 1998-2001 przeprowadzony został gruntowny remont Belwederu.
Opis opracowany przez Jarosława Góreckiego