FABRYKA WYROBÓW TABACZNYCH TOWARZYSTWA "UNION" W WARSZAWIE.
Niedawne to czasy, kiedy zagraniczne tytunie i cygara były u nas wyłącznie poszukiwanym przysmakiem. Cabanosy, manilla i t. p. rozchodziły się po kraju, łechcąc smak, a osuszając płuca i kieszenie amatorów kosztownego dymu.
Nie chcemy dziś ani pisać apologii dla palaczy, ani rzucać na nich anatemy; zaznaczamy tylko ciągły wzrost zużycia tytuniowych liści. Do połowy 16-go wieku, to jest przez całe stulecie wędrówek po różnych krajach Europy, tytuń był przedmiotem zakazów, kar kościelnych i prawodawczych; a jednak niepozorna ta roślina rozszerzała się potężnie, zyskując między artykułami spożycia coraz większe znaczenie.
Wenecya, ów gród marmuru i wody, parta nawyknieniami kupieckiemi i trawiona gorączką złota, pomyślała najpierwsza, jak z owej prześladowanej ofiary zrobić sobie sprzymierzeńca, i zniósłszy zakazy w używaniu tytuniu, zaprowadziła tabaczny monopol. Że czas już było na zaprzestanie ucisku, świadczy najlepiej cyfra dochodu, jaki podatek na palaczy rocznie przynosił. Czterdzieści tysięcy dukatów czystego zysku, to ładna summa i na dziś, a cóż dopiero przed dwustu pięćdziesięciu laty.
Za przykładem Wenecyan poszedł Colbert, pomysłowy minister „króla Słońce”. W ślady ich wstąpiły i inne kraje, tak dalece, iż wpływy z monopolu tytuniowego wynosiły w Austryi o dwa, wieki później przeszło 100 milionów złotych polskich rocznie, a skarb francuzki z tego źródła czerpie dwudziestą część wszystkich dochodów państwa. Wysokość opłat akcyznych wpływa przeważnie na cyfry tego dochodu; dla jaśniejszego więc przedstawienia rzeczy pomieszczamy tu niektóre dane, produkcyi tytuniu dotyczące.
Najwięcej tej rośliny uprawia Ameryka, bo około 300 milionów pudów rocznie. Połowa tej kolosalnej ilości zużywa się na miejscu, druga, złożona przeważnie z wyborowych gatunków, idzie do Europy.
Zdawałoby się że tak olbrzymia produkcya Ameryki zaleje świat cały, a przecież same Niemcy uprawiają u siebie roślinę Nicota na powierzchni 12-tu mil kwadratowych, roczne zaś ich zbiory wynoszą 700,000 centnarów. Austrya produkuje u siebie takąż samę ilość tytuniu, a spożywa go przeszło po dwa funty na głowę, licząc w to niemowlęta nawet. Prusy i południowe Niemcy spożywają rocznie po 8 funtów na głowę. Wreszcie któryż lud nie hołduje dziś modzie puszczania pieniędzy z dymem?
W ogólnej cyfrze ludności naszego globu 2/3 przypada na narody używające tytuniu; reszta raczy się haszyszem, opium, betelem, a nawet muchomorami. Przyjmując więc konsumcyą. wyrobów tabacznych jako złe konieczne, przechodzimy do opisania największej fabryki tych wyrobów w królestwie istniejącej. Zakładem tym jest fabryka "Union" w Warszawie; jedna z najznaczniejszych w Europie.
Do niedawnego czasu jedyną. firmą. produkującą. tytuń i cygara na potrzeby całego królestwa była firma L. Kronenberga. Przed kilku laty, przy pierwszej zmianie warunków akcyznych, powstało kilka innych jeszcze fabryk. Mimo to przecież naczelne miejsce pozostało przy zakładach przez wspomnionego dzierżawcę monopolu posiadanych. W r. 1871 produkcya tych zakładów dosięgła cyfry 1,450,876 funtów tytuniu, 329,398 funtów tabaki, 4,652,285 cygar i 37,121,500 sztuk papierosów.
Z początkiem roku następnego nastąpiło zrównanie warunków akcyznych cesarstwa i królestwa, a jednocześnie fabryka o której mowa stała się własnością towarzystwa akcyjnego "Union," które ją od poprzedniego posiadacza nabyło.
O ogromie zabudowań fabryki i wielości użytych w niej maszyn i przyrządów, mówić będziemy przy objaśnieniu załączających się drzeworytów, a teraz wracamy do jej dziejów.
Z początkiem roku zeszłego nastąpiło silne zalanie naszych targów przez fabrykaty z cesarstwa pochodzące. Zjawiały się coraz nowe gatunki i odmiany papierosów, cygar i tytuniu, a prawdę rzekłszy, transporty wyprawiane do Warszawy były chwilowo wyborowe i na zjednania konsumentów obrachowane. Nowy więc zarząd fabryki trudne bardzo miał zadanie, chcąc odpowiedzieć zwiększającym się wymaganiom konsumentów i zakłady na dawnej utrzymać stopie.. Ostatni ten wzgląd był tem konieczniejszy, że zmiana administracyi wypadła właśnie w czasie przewrotu handlowego i zastała fabrykę niezaopatrzoną w dostateczne ilości półproduktu. Robotników w niej pracowało zaledwie 450, zapasy zaś gotowe musiały być nanowo banderolowane, co opóźniło o wiele ekspedycyą. Mimo tych trudności, energia administracyi i kapitał zrobiły swoje, a wzmagające się zapotrzebowania zaspakajano. Robotnicy, w dwójnasób płatni, pracowali po nocach, a fabryka w ciągu dziesięciu miesięcy, pomimo zredukowania cen konkurencyą, wywołanego, przygotowała towaru za przeszło milion rubli.
Pojedyncze pozycye produkcyi są następujące: tytuniu funtów 1,515,731, tabaki funtów 370,342, cygar sztuk 5,270,680, papierosów 59,106,295.
Szczególniej znaczny przyrost widziemy w dwóch ostatnich, największy zaś w ostatniej pozycyi. Ogólna konsumcya papierosów bardzo się podniosła; zmiana warunków akcyzy spowodowała przewrót w zwyczajach palaczy i ludzie oszczędni, robiący dotąd cygaretki w domu, zaczęli teraz nabywać papierosy fabryczne. Ponieważ równocześnie sprzedaż tytuniu się nie zmniejszyła, wnosić przeto należy, co i doświadczenie potwierdza, że przedtem papierosy robione były przeważnie z tytuniów zagranicznych, lub też. z rossyjskich.
Z czasem fabryka pod firmą. "Union," jak się z jej sprawozdań dowiadujemy, zapragnęła stanąć do konkurencyi na placach Petersburga, Moskwy, Odessy i Kijowa; w miejscach więc tych urządziła składy fabryczne, służąc przez to zarówno własnemu interesowi, jak i sprawie przemysłu miejscowego. Składy towarzystwa, w których pracuje ubecnie blizko 1000 ludzi, przerobiły w roku fabrycznym 1872: tytuniu z krajowych plantacyj za rs. 137,610 kop. 32, tureckiego za rs. 114,088 kop. 5, amerykańskiego za rs. 248,260 kop. 52.
Zakłady te położone są przy ulicy Marszałkowskiej i obejmują 183,000 stóp kwadratowych.
Składają je:
a. Frontowy budynek na pomieszczenie administmcyi, 53 łokcie długi, 23 głęboki, jednopiętrowy, mający w piwnicach obszerne składy.
b. Budynek główny fabryczny, trzypiętrowy, z dwiema oficynami, 100 łokci długi, 25 szeroki (oficyny po 2,5 łokci długie i szerokie). Parter mieści machinę parową, lokal do fermentacyi i sortownię tytuniu. .Na pierwszem piętrze jest magazyn towaru gotowego, drukarnia, introligatornia, suszarnia i pokój do przyklejania banderol. Drugie piętro zajmuje fabryka cygar i papierosów. Na trzeciem piętrze pomieszczono śpichrz, a nad nim na dachu 4 wielkie zbiorniki z wodą, od których rury z kranami rozchodzą się po całym budynku.
c. Budynek mieszczący kotły i ślusnrnię.
d. Dwa śpichrze, długie łokci 60, szerokie 20. W pierwszym mieszczą się zapasy rossyjskiego i amerykańskiego tytuniu, drugi służy za magazyn do pół-przerobionej tabaki, oraz na składy pokrajanego tytuniu.
e. Dwa magazyny poza zabudowaniami a i b, długie 140, głębokie 20 łokci, a zawierające: pierwszy laboratoryum do wyrobu tabaki, salę do jej mieszania i pakowania, a obok sale do roboty papierosów; drugi magazyn tytuniu surowego, jadalnię dla robotników, mieszkania stróżów, stajnie i wozownie.
f. Magazyn na 95 łokci długi, 20 głęboki, mieści skład tytuniów tureckich; skład na tylach zabudowań obejmuje magazyn towaru obanderolowanego, salę pakowania tabaki w ołówki i ekspedycą towarów.
g. Budynek 38 łokci długi, 15 głęboki, na warstaty stolarskie, ślusarskie i na mieszkania dla urzędników.
Obok powyższych masyw murowanych gmachów, stoją, jeszcze dwie szopy drewniane, jedna na składy tytuniów rossyjskich, druga do przechowywania narzędzi, maszyn i utensyliów, między któremi machina parowa o sile 40 koni, 12 sieczkarń poruszanych transmisyą parową, 6 młynków do tabaki, 4 przyrządy sitowe i t. .p..
A teraz wróćmy do początku. Tytuń nieprzepartą siłą rzeczy zwyciężył stawiane sobie przeszkody, i dziś stał się zbytkowną, ale mimo to konieczną potrzebą mass. Zostawmy moralistom i lekarzom sposoby walczenia z tak zakorzenionym nałogiem, a sami myślmy o tem, aby złe jaknajwięcej zlokalizować. Chcemy przez to powiedzieć, że jeśli ludzie uwzięli się już na to, aby miliony z dymem puszczać, niech przynajmniej część tych milionów w miejscu pozostanie. Krótki obraz działalności fabryki "Union" jaki dziś podajemy, wskazuje rolnikom naszym, że z uprawy i sprzedaży tytuniu ciągnąć mogą ogromne zyski. Wprowadzenie jednak plantacyj tytuniowych, to miecz obosieczny. Dla głów oświeconych, dla gospodarzy racyonalnych, tytuń może być źródłem znacznego dochodu, kiedy nieświadomi wyjałowią nim grunta i o ruinę materyalną się przyprawią. Palacze tytuniu ze swej znów strony, widząc wzrost fabryk krajowych, przekonać się winni, że gatunki tytuniu u nas przerabiane, pod względem dobroci i ceny, dziś już rywalizują z zagranicznemi i byle trochę, dobrej woli, wyprą zupełnie austryackie i pruskie wyroby, ograniczając przywóz do wysokich gatunków cygar i rurowego tytuniu, ku czemu juź dziś przedsiębiorstwo "Union" jak może dopomaga.