AKADEMIA MEDYKO-CHIRURGICZNA W WARSZAWIE
Gmach, co tak wybitnie swoją architekturą się odznacza, okazałością zaś i położeniem świetnie Krakowskie-Przedmieście zakończa, a Nowy Świat rozpoczyna, ma także dawne, swoje historyczne wspomnienia. Tu, według podania, stała niegdyś kaplica prawosławna, zbudowana za panowania Zygmunta III, dla pochowania jednego z posłów Borysa Godunowa, zmarłego w Warszawie. Niedługo potem, w r. 1620, były w niej złożone zwłoki dwóch braci książąt Szujskich, Wasila i Dymitra, którym król polski wspaniały wystawił nagrobek; a kiedy. w r. 1637, na żądanie Aleksego Michałowicza, przeniesiono ciała ich do Moskwy, kap1icę zajęto na użytek gmachu królewskiego, co stał w term miejscu, gdzie dziś jest pałac kaźmirowski, Taki stan opuszczenia trwał za Władysława IV i Jana Kaźmirza. Dopiero gdy na pamiątkę zwycięztwa nad Szwedami w r. 1657, król ślubował wystawić nowy przybytek Boży w Warszawie, sprowadzeni w tym celu dominikanie, ściślej reguły świętego Ludwika Bertranda, ztąd u nas obserwantami zwani, pomienioną kaplicę przywilejem wydanym w dniu 3 lipca 1668 r. otrzymali, z obowiązkiem zamienienia jej na kościół i klasztor, pod wezwaniem Najświętszej Panny Zwycięzkiej. Dominikanie, usadowiwszy się tutaj, najprzód przerobili ją na ten użytek, a następnie w różnych latach murując, wznieśli nowy, ozdobny kościół, ostatecznie po raz trzeci przebudowany i poświęcony w r. 1783. Później, kiedy zakonników zabrakło, a pobożność ostygła; kościół prędko pszyszedł do upadku, zwłaszcza gdy w r.1808 zajęty był na koszary, i zgromadzenie zakonników się rozproszyło. Wrócili oni wprawdzie do niego lecz dla wielkiego spustoszenia już utrzymać się w nim nie mogli. Po śmierci tedy dwóch ostatnich dominikanów. kościół oddany został pod administracyą świeckich księży; nie na długo jednak, zdarzył się bowiem tutaj smutny wypadek samowolnej śmierci zarządzającego kapłana, skutkiem czego kościół w r. 1816 zamknięto, a zniszczone zabudowania w r. 1818 rozebrano. Pozostałe mury nabył ksiądz Stanisław Staszic, i na ich miejscu wystawił w r. 1823, podług planów budowniczego Corazzego, teraźniejszy pałac, który darował b. towarzystwu przyjaciół nauk, na pomieszczenie zbiorów i biblioteki, tudzież na odbywanie w nim naukowych posiedzeń. Wtedy to, dla uczczenia pamięci wielkiego astronoma polskiego, ze składek publicznych wzniesioną została w maju 1830 r. przed pałacem statua Mikołaja Kopernika, odlana z miedzi, podług modelu sławnego Thorwaldsena. W parę lat potem zajęty był przez urząd dyrekcyi loterii, mieszczący się tutaj dopóty, dopóki z woli rządu gmach nie otrzymał obecnego przeznaczenia.
Akademia medyko-chirurgiczna, założona w roku 1857, pierwotnie pomieszczoną być miała w domu po b. wydziale lekarskim, przy ulicy Jezuickiej położonym; później jednak, z uwagi na szczupłość miejsca, która niezawodnie dałaby się uczuć przy dalszem rozwijaniu się tej instytucyi, oddano na jej pomieszczenie gmach w mowie będący, który tym sposobem znowu wrócił do pierwotnego swojego naukowego przeznaczenia, i w tym też już gmachu nastąpiło uroczyste otwarcie akademii w początkach miesiąca października 1857 roku. Wkrótce potem wyznaczoną została znaczna summa na przeformowanie tego gmachu tak, aby on odpowiadał swemu nowemu przeznaczeniu. Jakoż urządzone zaraz słuchalnie, bibliotekę, pracownie chemiczną i farmaceutyczną, miejsca na gabinety i zbiory, a dawna, wspaniała sala posiedzeń towarzystwa, pozostała w tymże stanie pod względem struktury; upiększona tylko i stosownie ozdobiona, dziś jest aulą akademicką. Pomimo takiego przeformowania, gmach jednak na zewnątrz nie uległ zmianie: obejmuje on w sobie wszystkie zakłady połączone z nauką medycyny, oprócz tylko zakładu anatomicznego, który dla większej dogodności przeniesiony został do dzielnicy szpitala Dzieciątka Jezus, i tam mieści się w umyślnie na ten cel urządzonym budynku.
Akademia dzieli się na dwa wydziały, to jest nauk lekarskich i farmaceutycznych; wydział nauk lekarskich jest pięcioletni, nauk farmaceutycznych dwuletni. Studenci tego ostatniego wydziału opłacają po rs. 15 rocznie, i po ukończeniu kursu otrzymują świadectwa kwalifikujące ich do pozyskania stopnia prowizora farmacyi; studenci zaś nauk lekarskich opłacają rocznie rs. 25. lecz od tej opłaty zwalniani być mogą, za złożeniem deklaracyi odsługi rządowej przez pewien przeciąg czasu, nie przechodzący lat dwóch. Naukowe grono. akademickie stanowią: prezydent, jako zwierzchnik, dwunastu professorów, dziewięciu adjunktów, dwaj prosektorowie i dwaj preparatorowie. Z liczby professorów wybierany jest sekretarz naukowy, a zasłużeńszym może być nadawaną godność akademików. Kollegia składają się z konferencyi i z zarządu; konferencya kieruje sprawami naukowemi, zarząd interesami administracyjnemi; tu i tam .przewodniczy prezydent.
Jako zadatek pomocy naukowych, akademia przy samem założeniu otrzymała na własność zbiory po dawnych instytucyach, jako to: po b. uniwersytecie bibliotekę, gabinet anatomiczny, narzędzia fizyczne i chirurgiczne; po b. szkole farmaceutycznej gabinet chemii, farmacyi , mineralogii i zielnik. Prócz tego wzbogaca się ona nieustannie, kosztownemi nabytkami, sprowadzanemi po większej części z zagranicy.
Dziś już trzy kursa lekarskie są w zupełnem rozwinięciu, a zatem w ciągu lat niespełna trzech wyjdzie pierwszy szereg lekarzy wykształconych staraniem tej nowopowstałej w mieście naszem instytucyi, mogącej niezawodnie znakomity wpływ wywrzeć na dobro kraju naszego.