Dom willowy przy Berezyńskiej - czyli gdzie ??

Dom willowy przy Berezyńskiej - czyli gdzie ??

Widoczna na zdjęciu modernistyczna willa z charakterystyczną przerwaną kolumną do niedawna pozostawała dla varsavianistów zagadką. Zdjęcie to jest jedynym znanym nam przedstawieniem dość tajemniczego do tej pory budynku. Zostało ono zamieszczone w przedwojennym miesięczniku "Architektura i Budownictwo", w numerze z kwietnia 1936 roku z podpisem: "Dom willowy przy ul. Berezyńskiej w Warszawie projektu architekta Stanisława Ogórka". Zgodnie z przyjętym przez pismo zwyczajem nie podano numeru zaprezentowanego budynku, co stało się później jedną z przyczyn kłopotów ze zidentyfikowaniem zaprezentowanej willi. Jerzy Kasprzycki umieścił to samo zdjęcie w praskim tomie swoich "Korzeni miasta" z podpisem "willa przy Francuskiej", co sugeruje, że nie mogąc dopasować budynku do żadnego z istniejących utożsamił ją ze zniszczoną we wrześniu 1939 roku kamienicą na rogu Francuskiej i Berezyńskiej (Francuska 39 - obecnie w jej miejscu znajduje się powojenny obiekt), której wyglądu do dziś nie znamy. Również Hanna Faryna-Paszkiewicz w swojej, stanowiącej podstawowe źródło wiedzy o Saskiej Kępie, książce z 1989 roku "Saska Kępa 1918-1939: architektura i urbanistyka" mylnie utożsamiła zdjęcie willi ze złamaną kolumną z budynkiem przy Berezyńskiej 10. Może to o tyle dziwić, że obiekt ten różni się znacznie od budynku na zdjęciu. Dom pod nr 10 jest przykładem zabudowy wielorodzinnej i ma większą liczbę pięter - budynek musiałby zostać niemal całkowicie przebudowany. Informacja o autorstwie Stanisława Ogórka została powtórzona przez autorkę w książce "Saska Kępa" wydanej w 2001 roku.

Rozwiązanie zagadki willi umożliwiły zamieszczone we wspominanym numerze ""Architektury i Budownictwa"" plany budynku - przede wszystkim widoczny na nich charakterystyczny, zaokrąglony kształt tarasu na parterze. Porównując te schematy z magistrackim planem z lat 1936-40 prezentowanym na stronie warszawskiego Urzędu Miasta można dostrzec kształt idealnie odpowiadający poszukiwanemu budynkowi.

Wynika z tego, że obiekt znajdował się na rogu ulic Berezyńskiej i Gruzińskiej - właśnie od strony tej ostatniej ulicy zostało wykonane zdjęcie willi. Obecnie na parceli noszącej adres Berezyńska 18a znajduje się budynek, który został wzniesiony po 1945 roku i nie ma nic wspólnego z przedwojenną willą. Na ortofotomapie z 1945 roku działka jest zupełnie pusta, co potwierdza inwentaryzacja terenu sporządzona przez Biuro Odbudowy Stolicy. Wynika z tego, że dom zaprojektowany przez Stanisława Ogórka został zniszczony w czasie II wojny światowej - najprawdopodobniej już we wrześniu 1939 roku. W czasie obrony Warszawy o teren Saskiej Kępy, stanowiącej podejście do Mostu Poniatowskiego, toczyły się zacięte walki, a obszar dzielnicy był intensywnie bombardowany i ostrzeliwany przez Niemców. Na załączonym fragmencie niemieckiego fotoplanu września 1939 roku budynek sprawia wrażenie nieuszkodzonego, ale jego konstrukcja mogła zostać poważnie naruszona. Przemawiałby za tym fakt, że na zdjęciu z końca 1940, lub początku 1941 roku na posesji nie ma już nic co rzucałoby cień, czyli budynek został do tego czasu rozebrany.

Znając datę zniszczenia obiektu spróbujmy określić datę jego powstania. Księga wieczysta dla posesji została założona na początku 1933 roku, a na zdjęciu z wiosny 1936 roku budynek wygląda już na zamieszkały. Można więc przyjąć, że budynek powstał między 1933 a 1935 rokiem - obiekt jest wyraźnie widoczny na fotoplanie z 1935 roku i wygląda już na ukończony.

Pojawia się jednak kolejny problem - dotychczas budynek przy Berezyńskiej 18a opisywany był jako willa "St. Ejsmonda autorstwa Wincentego Oczykowskiego” - atrybucja ta opierała się na informacji z „Przeglądu Budowlanego" o zatwierdzonych budowach z września 1936 roku. Jak wynika z przeprowadzonej wcześniej analizy działka na rogu Berezyńskiej i Gruzińskiej była już ówcześnie zabudowana, więc pozwolenie na budowę musiało odnosić się do innej parceli - możliwe, że w międzyczasie zmieniła się numeracja, bądź nastąpił zwykły błąd w druku. Pomyłka ta, mimo że od niedawna łatwa do zweryfikowania dzięki dostępności zdjęć lotniczych z 1935 i 1945 roku, była jednak powtarzana. Istniejący dom przy Berezyńskiej 18a opisany jako willa Ejsmonda znajdował się nawet do niedawna w Gminnej Ewidencji Zabytków, mimo faktu że budynek ten został w całości wzniesiony po wojnie i nie ma nic wspólnego z żadnym przedwojennym obiektem.
     Wobec przytoczonych powyższej faktów jeszcze jedną otwartą kwestią pozostaje sprawa autorstwa projektu budynku przy ul. Berezyńskiej 10 - jasne jest jednak, że przypisanie go Stanisławowi Ogórkowi opierało się na błędnej identyfikacji zdjęcia i nie może być nadal utrzymywane.

Opowiadał w zastępstwie Kustosza: Jakub Jastrzębski
... luty 2013.

Bibliografia :

1. H. Faryna-Paszkiewicz ""Saska Kępa 1918-1939: architektura i urbanistyka", Wrocław 1989
2. H. Faryna-Paszkiewicz "Saska Kępa", Warszawa 2001
3. J. Kasprzycki "Korzenie miasta, Tom III Praga", Warszawa 1998
4. "Architektura i Budownictwo", rok XII (1936), nr 4, s. 115
5. "Przegląd Budowlany", rok 1936, zeszyt 11, s. 487
6. Księga Hipoteczna "Warszawa-Praga" nr 2528
7. http://szukajwarchiwach.pl/72/25/0/-/7306/